Căn Nhà Xưa

Trương Hữu - HIEN YUKEN

 Nguyễn Đình Toàn

Cách đây khá lâu, một người bạn kể cho tôi nghe đã gặp ông bà Nguyễn Đình Toàn trong một buổi dạ tiệc. Hôm ấy nhìn ông có vẻ lặng lẽ, dáng ngơ ngác hiền lành ngồi chung bàn ăn với vài người quen. Thỉnh thoảng bà lại gắp một món nào đó, bỏ vào chén rồi nhắc ông cầm đũa. Ông trông ít nói, kiệm lời trái với một Nguyễn Đình Toàn khi cầm bút, khi dòng văn-thơ-nhạc của ông như suối mát cứ mượt mà tuôn chảy len lỏi vào tâm hồn chúng ta. Và cứ vậy ở lại đấy mãi…

Căn Nhà Xưa (Nguyễn Đình Toàn) | HH

Nguyễn Đình Toàn là một trường hợp đặc biệt hiếm hoi trong giới văn chương, nghệ thuật miền nam. Nói là đặc biệt vì ở mỗi lãnh vực góp mặt nào ông đều để lại dấu ấn tài hoa đáng ngưỡng mộ. Trước 1975, chúng ta biết đến Nguyễn Đình Toàn qua những truyện dài như Chị Em Hải, Áo mơ phai (Giải Văn học Nghệ thuật của Việt Nam Cộng hòa năm 1973), thơ có những bài tiêu biểu như Khi em về, Mai tôi đi, Khúc ca Phạm Thái… Riêng nhạc thì chúng ta chỉ biết ông là người viết lời cho hai tình khúc tuyệt vời của Vũ Thành An, Tình khúc thứ nhất và Em đến thăm anh đêm 30. Sau 75, Nguyễn Đình Toàn vì hoàn cảnh như bao văn nghệ sĩ khác đành gát bút. Nhưng không phải vì vậy mà tâm hồn ông khô cạn trước những gì đang xảy ra trước mắt mình, qua lăng kính của một tâm hồn nghệ sĩ đầy mẫn cảm, ông đã giấu kín suy nghĩ mình bằng những bài thơ, bằng những dòng nhạc kẻ nên trong trí nhớ. Đó cũng là một khúc rẻ đặc biệt để một Nguyễn Đình Toàn văn-thi sĩ bỗng nhiên trở thành nhạc sĩ tay ngang khó có ai sánh bằng. Hai ca khúc được biết đến nhiều nhất của ông là “Sài gòn niềm nhớ không tên” (nguyên bản có tên là Nước mắt cho Sài gòn) và “Căn nhà xưa”. Hoàn cảnh sáng tác của chúng cũng khác nhau, một ở trong nước và một khi ông đã ra định cư nước ngoài. Nhưng cả hai đều nói đến những mất mác hạnh phúc để lại cho ông nhiều nuối tiếc. “Sài gòn niềm nhớ không tên” viết cho tan biến của một thế chế tự do, còn “Căn nhà xưa” cho chia xa những ký ức riêng tư của chính mình.

Tuy tác giả chưa bao giờ thố lộ, nhưng một người con của nhạc sĩ Nguyễn Đình Toàn chia sẻ rằng, Căn nhà xưa là tình khúc ông viết tặng vợ mình nhân ngày sinh nhật, bà Thu Hồng Nguyễn Đình Toàn. Ông sáng tác và cho ra mắt bài hát này khi bà Thu Hồng hầu như mất trí nhớ vì căn bệnh Alzheimer. Có thể nhạc sĩ viết Căn nhà xưa như một cố công nhắc nhỡ những kỷ niệm của hai ông bà từng có nơi ấy, như một phương pháp trị liệu gián tiếp hồi phục vùng ký ức. Điều đáng tiếc là cách đây hơn một năm, bà Thu Hồng đã từ giã ông ra đi, bỏ lại căn nhà có khu vườn cải, có tường rêu và lũ ốc sên bò quanh, có tiếng nắng rêu giòn giã trên mái, có những đêm bình yên.

Em có nhớ căn nhà xưa bên khu vườn cải

Nơi những sớm mai nằm nghe nắng ròn trên mái.

Ở đó có những lũ sên bò quanh những vết nứt rêu tường xanh

Ở đó có lá cuốn dây ngoài song có gió mát đêm bình yên

Từ Căn nhà xưa của Nguyễn Đình Toàn còn có thể nghe được tiếng chuông giáo đường, và nếu nhìn qua một quãng không xa thì lại thấy có nghĩa trang buồn. Nơi căn nhà này ngoài những tháng ngày vui hạnh phúc, ông bà còn có những tháng năm khốn khó, những lần ông bị tù đày theo vận nước nỗi trôi, một tay bà gánh vác gia đình, một mình bà tảo tần nuôi con thăm chồng. Từ một văn nhân nghệ sĩ đến một tù nhân không án kêu, thì bao giờ bà Thu Hồng Nguyễn Đình Toàn cũng là chỗ dựa cho ông yên tâm với công việc, bớt lo lắng vì những biến cố điêu đứng trong đời.

Ở đó có những tháng năm buồn tênh

khốn khó quyết nuôi tình duyên

đã trốn thoát qua nhiều phen

Nhạc và lời Nguyễn Đình Toàn tựa như thơ văn của ông bao giờ cũng đẹp một cách bình dị, không than vãn kêu ca, không hán tự điển tích, không chơi chữ rắc rối. Tất cả kín kẻ, gói ghém vừa đủ mang theo trong đó những xôn xao rộn ràng cần có cho chúng ta thấm hiểu.

Ở cuối bài hát Căn nhà xưa có một câu rất hay và mang tính ẩn dụ. “Nghe sau lưng em có chiếc lá mừng, đã đổi màu xanh lấy hương nồng.”

Người thiếu nữ như những cánh lá trà mọc trên thảo nguyên, khi còn xanh thì không có hương thơm, nhưng khi đã khô úa thì rất thơm nồng. Bà Thu Hồng thời thiếu nữ rủ bỏ tất cả những riêng tư của mình, núp bóng sau lưng cho sự nghiệp và cả gian truân của ông Nguyễn Đình Toàn. Cho dù thời gian trôi đi người thiếu nữ thuở nào không còn dáng dấp biếc xanh nhưng đổi lại là thấm đậm mùi hương.  Có thể ví bà Thu Hồng như một bà Tú Xương thời đại, luôn hy sinh tão tần vì chồng, vì con.

Bài hát này đã gây xúc động mạnh với nhiều người. Ai lại không có một căn nhà của riêng mình chất chứa bao kỷ niệm. Để nghe “Căn nhà xưa” của Nguyễn Đình Toàn mà cứ ngỡ là ông viết về chính căn nhà của mình.

Thỉnh thoảng tôi hay nghe lại “Căn Nhà xưa” mình tập hát cách đây khá lâu, khi bà Nguyễn Đình Toàn vẫn còn. Nhớ đến hình ảnh hai ông bà trong buổi dạ tiệc mà người bạn kể. Rồi chợt nghĩ về một văn-thi-nhạc sĩ Nguyễn Đình Toàn không còn bà một bên trong những bữa tiệc, không ai gắp và nhắc nhỡ ông cầm đủa dùng một món ăn nào đó, một Nguyễn Đình Toàn dáng dấp lẽ loi lại càng lẽ loi hơn bây giờ.

Hôm nay ngày Lễ Tình nhân, nghĩ về ca khúc “Căn nhà xưa” chúng ta ngưỡng mộ người nghệ sĩ đáng kính Nguyễn Đình Toàn, ông vẫn luôn hoài chung thủy với một cuộc tình.

Boston, Valentine’s Day 2022
Trương Hữu

__________________________