DR: Thắng Trần
Công việc hàng ngày tại bịnh viện với chuyên khoa tôi có đa phần là truy tầm, điều trị và theo dỏi sau điều trị ung thư máu, ung thư hạch và ung thư tủy xương.
Ung thư là căn bịnh mà hầu như ai nghe đến đều có cảm nhận ớn và sợ. Chính tôi cũng suy nghĩ đắng đo và lựa chọn lời cùng cách trình bày cho bịnh nhân khi mới phát hiện bịnh ung thư. Đây là một trong những công việc khó nhất của nghề tôi.
Tôi cố gắng trình bài dễ hiểu và dễ nhớ. Chủ đề này sẽ phải viết khá dài vì vậy được chia làm nhiều bài. Hy vọng mọi người kiên nhẫn đọc hết.
Ung thư tiếng Nauy kreft hay cancer( là tiếng dùng chung của nhiều sinh ngữ ). Tên đầu tiên do ông tổ nghành y Hippokrates đặt tên Karkinos có nghĩa con cua. Trong thuật ngữ y khoa dùng nhiều: carcinoma
Bịnh ung thư là do mất kiểm soát trong quá trình tăng trưởng và phân chia của tế bào (xem hình minh họa). Trong trường hợp tế bào phân chia và phát triển bất thường sẽ tạo ra 1 BƯỚU. Khi bướu ấy dừng phát triển, không di căn/ lây lan sang các cơ quan khác, khi điều trị hết không bị trở lại, được gọi là bướu lành hay bướu hiền (bướu mỡ, bướu thịt như ở tử cung). Ngược lại bướu dữ hay bướu ác tính khi nó cứ lớn hoài và khả năng di căn dẫn đến làm nguy hại đến các cơ quan đó( ví dụ ung thư phổi, ung thư máu, ung thư vú...)
Lý do bịnh ung thư gây chết người do tạo ra môi trường dồn nén( stress) cho các cơ quan và vì vậy các cơ quan ấy trong trình trạng suy và không thực hiện chức năng. Ngoài ra do tăng trưởng nhanh khi ấy các tế bào ung thư DÀNH hết chất dinh dưỡng và dưỡng khí. Người bị bịnh ung thư thường xuống ký và mệt mỏi vì vậy.
Vì sao có trường hợp mất kiểm soát trên sự tăng trưởng của tế bào
* mutasjoner/ mutations: mỗi ngày có đến vài chục đến vài trăm ngàn thay đổi của phần di truyền của tế bao(DNA). Các tế bào của hệ miễn nhiễm đi tìm những tế bào bị thay đổi và loại chúng, nhưng khi không loại bỏ được chúng, ta bị bịnh ung thư nếu những thay đổi này đưa đến tăng trưởng không dưới sự kiểm soát. Càng lớn tuổi càng có nhiều nguy cơ bịnh ung thư do tích tụ của nhiều biến đổi trong tế bào và có thời gian hình thành nên bướu. 1 bướu có đường kính 1cm chứa trung bình 1 tỷ tế bào ung thư. Hơn phân nửa người dân Nauy bị bịnh ung thư trên 70t. Những nước khác, ví dụ ở Việt Nam nhỏ tuổi hơn.
Yếu tố làm cho tế bào thay đổi:
** Di truyền: mỗi khi sanh ra ta có 1/2 nhiễm sắc thể từ mẹ(23 kromosomer) và1/2 từ cha. Đôi khi trong những nhiễm sắc thể đó có thay đổi. Ví dụ 5-10% ung thư vú do di truyền vì do nhận từ những thế hệ trước có gen thay đổi. Nauy có cho những ai có nhiều người trong gia đình và dòng tộc bị ung thư vú thử biến đổi gen cho BRCA1 và BRCA2.
** Yếu tố môi trường và cách sống
## Hút thuốc là nguyên nhân hay là yếu tố tăng nguy cơ cho nhiều bịnh ung thư khác nhau: ung thư phổi( lungekreft), bao tử (kreft i magesekken), bàng quan (urinblærekreft), vú(brystkreft).. 40% chết vì ung thư do hút thuốc.
## Rượu bia: tăng nguy cơ ung thư vòng miệng( munnhulekreft), thực quản( spiserørskreft), vú( brystkreft), tuyến tuỵ( bukspyttkjertelkreft hay pancreaskreft) và gan( leverkreft)
## ô nhiễm: những nước có tình trạng ô nhiễm cao nơi ấy có tỷ lệ ung thư cao ví dụ Việt Nam, Ấn độ, Trung Quốc..
## Tia nắng mặt trời UVB tạo trực tiếp hư hại DNA và gây ung thư da; chất phóng xạ gây ung thư máu.
## Thực phẩm góp phần ngăn ngừa ung thư. Sẽ đề cập sau.
## Vận động thể lý: mập là yếu tố tăng nguy cơ bịnh ung thư. Do mập sẽ có mức độ hormon østrogen cao vì vậy tăng nguy cơ ung thư vú. Người trẻ quá ký dễ bị ung thư hạch hơn. Chứng minh cho thấy người có vận động tập thể dục giảm 25% nguy cơ ung thư vú cho thời gian sau tuổi dậy thì đến tuổi hết kinh.
## Cuộc sống trong tuổi sinh sản: có con trước 30t ít nguy hơn ngươi có con sau 30t. Thuốc ngừa thai giảm nguy cơ cho 1 số bịnh ung thư, nhưng tăng so 1 số khác.
## Điều kiện địa lý: ở những vùng bắc Châu Âu và Mỹ có nhiều bịnh ung thư da, tuyến nhiếp trạng, ung thư phổi, ung thư vú. Ngược lại ung thư vú và tuyến nhiếp trạng rất ít ở Nhật, nhưng ung thư dạ dày nhiều. Lý giải cho hiện tượng này: 5% các ca bịnh ung thư là di truyền và 95% do môi trường.
Đây là những thống kê ở Nauy vào năm 2020:
-- 35515 người bị phát hiện bịnh ung thư. 19223 nam giới và 16292 nữ. Trong đó có:
+ 5030 ung thư tuyến nhiếp trạng( prostatakreft)
+ 4494 ung thư ruột( tarmkreft)
+ 3455 ung thư vú( brystkreft)
+ 3331 ung thư phổi( lungekreft)
+ 19205 còn lại cho 196 loại ung thư khác.
Hiện tại 3/4 số người bịnh ung thư được chữa trị hết hoặc sống rất lâu với bịnh. Thành quả tốt gấp hai trong 50 năm qua, nhờ vào những thành tụ nghiên cứu cùng với nhiều cách chữa trị mới. Có khoảng 305000 người bị ung thư và đang sống đến cuối năm 2020. Có 10981 người đã chết vì bịnh ung thư ở Nauy năm 2020.
Bài kế tiếp:
$ triệu chứng, chẩn đoán và điều trị
$ tiêm chủng ngừa ung thư hiện tại và tương lai
$ những bịnh ung thư thường thấy.
DR: Thắng Trần / https://www.facebook.com/thang7ly
Nguyên Bác sĩ trưởng tại Sørlandet Sykehus HF và Bác sĩ huyết học tại bệnh viện miền nam Na Uy ( Overlege tại Sørlandet Sykehus HF và Hematologist tại southern Norway hospital)
_____________________________________
No comments:
Post a Comment