Thừa cân và Covid

BS Quan Thế Dân

Tôi lấy miếng gạc ướt lau vết dịch trên mặt em sau khi đợt cấp cứu cuối cùng thất bại.

Khuôn mặt đôi mươi lại trở nên bình thản và dễ mến như em vốn có xưa nay. Thôi, em nhé. Em không còn phải đau đớn nữa. Chúng tôi cũng đã cố hết sức rồi. Em cũng cố hết sức rồi.
Vào tâm dịch, tôi vỡ ra rất nhiều điều. Ngạc nhiên đầu tiên đập vào mắt tôi là người chết vì Covid đợt dịch này chủ yếu không phải già, không phải bệnh nền. Ở bệnh viện tuyến đầu Bình Dương chỗ chúng tôi, số đông người tử vong còn trẻ, chủ yếu là thừa cân và béo phì.

Văn hóa Việt Nam vẫn dành cho những người thừa cân cái nhìn thiện cảm. Bình thường họ là những người dễ mến, phúc hậu. Nhưng giờ thì tôi chứng kiến rất nhiều người béo đã chết vì Covid. Cứ từ từ, bệnh trạng họ nặng dần lên. Lúc mới vào chỉ cần thở oxy nhẹ nhàng, nhưng chỉ mấy ngày sau phải thở oxy mức cao nhất, rồi phải đặt ống thở máy, rồi một vài ngày sau ra đi.

Chăm sóc những người béo phì, lăn trở, thay bỉm cần nhiều nhân lực hơn, việc lấy ven gần như bất khả thi, phải đặt catheter tĩnh mạch trung tâm. Họ thở khó nhọc, không thể nằm sấp được do bụng quá lớn... Và trên tất cả là xét nghiệm cho thấy phản ứng của cơn bão cytokine trong cơ thể rất mạnh, tàn phá lá phổi, tàn phá đa cơ quan.

Điều này thế giới đã biết từ lâu. Tổng thư ký Tổ chức Y tế thế giới, ông Tedros Ghebreyesus từng nói "Mối tương quan giữa béo phì và tỷ lệ tử vong do Covid -19 là rõ ràng và thuyết phục". Các thống kê cho thấy, trong số 2,5 triệu người tử vong do Covid, có 2,2 triệu người ở những nước có tỷ lệ người thừa cân cao. The Guardian viết, 80% bệnh nhân Covid trong phòng chăm sóc tích cực ở Anh là thừa cân và béo phì. Ở Mỹ, con số này thậm chí là 88%.

Việt Nam năm ngoái có tỷ lệ tử vong do Covid thấp nhất thế giới rất có thể vì lúc đó dịch mới chỉ quét qua vùng nhiều người gầy. Còn đợt này, dịch quét qua vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, nơi có tỷ lệ người thừa cân cao nhất cả nước. Tỷ lệ tử vong lập tức vọt lên trên 2,5% so với tỷ lệ trung bình của thế giới là 2,1%. Nếu tính riêng TP HCM, tỷ lệ tử vong còn cao hơn nữa, xấp xỉ 4%.

Cơ chế tử vong do Covid đã dần dần lộ rõ, người chết vì Covid chủ yếu vì cơn bão cytokine xảy ra khi cơ thể phản ứng quá mức với virus. Khoảng 80% người nhiễm Covid có hệ miễn dịch phản ứng vừa đủ để loại bỏ virus, và họ trải qua một đợt bệnh nhẹ nhàng. 20% người nhiễm còn lại biểu hiện khá nặng, cần nhập viện điều trị và một số trong đó đã không qua khỏi.

Tại sao người thừa cân lại dễ chết khi nhiễm Covid?

Nhiều nghiên cứu cho thấy người béo phì có rối loạn chuyển hóa nặng nên hệ miễn dịch dễ bị rối loạn đáp ứng. Từ mấy chục năm nay, giới y học đã thay đổi cách nhìn về mô mỡ. Tế bào mỡ và mô mỡ không còn chỉ được biết đến như những kho dự trữ năng lượng nữa mà một nhận thức mới đã được đưa ra: mô mỡ được coi là những cơ quan nội tiết.

Những năm 1990, khoa học đã phát hiện ra mô mỡ tiết ra Leptin - hormone điều hòa chuyển hóa năng lượng. Tiếp theo, các nhà khoa học phát hiện mô mỡ còn tiết ra rất nhiều các cytokine, trong đó có những chất có hoạt tính gây viêm và phá hủy mạnh như IL6, TNFα. Các cytokine này chính là thủ phạm gây nên cơn bão cytokine ở phổi của những người mắc Covid.

Bình thường, mô mỡ tiết ra lượng ít cytokine và cân bằng giữa các cytokine gây viêm và cytokine chống viêm nên cơ thể chúng ta khỏe mạnh. Khi nhiễm bệnh, hệ miễn dịch bị huy động, các khối mỡ khổng lồ trong cơ thể cũng bị đánh thức, và chúng đã sản xuất ra lượng cytokine vượt mức, gây hại cho cơ thể. Thêm nữa, khi bị bệnh, cơ thể có nhu cầu năng lượng cao, nhưng thường bị bỏ đói, các khối mỡ khi đó bị huy động để ly giải Triglyceride thành năng lượng cũng sinh ra các chuyển hóa xấu.

Từ kinh nghiệm điều trị cho hàng trăm bệnh nhân Covid nặng nhất những ngày qua cùng tham khảo tài liệu y khoa, tôi gần như có thể khẳng định: thừa cân rất dễ tử vong khi bị mắc Covid.

Đó còn là một vấn đề mới đặt ra cho sức khỏe cộng đồng. Sớm đưa ra chiến lược chăm sóc sức khỏe toàn dân và khuyến khích lối sống lành mạnh, giảm béo phì ở người trẻ cũng là yêu cầu quan trọng của quốc gia.

Chúng ta cùng mau chóng giảm cân, để nếu chẳng may nhiễm Covid thì cũng bị nhẹ hơn. Và tôi cho rằng, những người thừa cân nên được khuyến khích và ưu tiên tiêm vaccine càng sớm càng tốt.

BS Quan Thế Dân / VNEXPRESS

__________________________________________