Bài thơ tuyệt vời , tiêu biểu về những mất mát trong chiến tranh VN.

Trần Mộng Tú

Thi sĩ Việt nam đầu tiên vào sách giáo khoa trung học Mỹ

Nếu quý vị mở cuốn sách giáo khoa dạy văn chương “Glencoe Literature” do nhà xuất bản McGraw Hill ấn hành, quý vị sẽ thấy một bài thơ của một thi sĩ Việt Nam dịch sang tiếng Anh đi song song với bài diễn văn nổi tiếng của Tổng Thống Abraham Lincoln trong thời Nội chiến Mỹ, tại bãi chiến trường Gettysburg. Đó là bài thơ của Trần Mộng Tú, The Gift in Wartime, nhan đề tiếng Việt là “Quà Tặng Trong Chiến Tranh.”

Hai tác phẩm trên được đem ra để dạy học sinh môn văn chương Hoa Kỳ. Trong phần thứ ba của cuốn sách giáo khoa, viết về văn chương thời kỳ nội chiến Nam Bắc ở Mỹ và sau cuộc nội chiến, các nhà soạn sách giáo khoa của công ty Glencoe - McGraw Hill,
rất thông dụng trong các trường trung học ở Mỹ đã có sáng kiến đem bài thơ Trần Mộng Tú, qua bản dịch Anh ngữ cho học sinh nghiên cứu song song với bài diễn văn trầm hùng của Abraham Lincoln, so sánh cách dùng chữ, cách chọn hình ảnh, những ý tưởng trong mỗi bài của hai tác giả.

Đây là một kinh nghiệm văn chương quý báu mà các học sinh Mỹ được hưởng, khi tiếp xúc với một thi sĩ ngoại quốc, để thấy hậu quả của chiến tranh trên tâm hồn một phụ nữ Việt Nam cũng mang những tính chất nhân bản và sâu sắc, không khác gì vị Tổng Thống mà tất cả mọi người Mỹ đều quen thuộc.

Có lẽ sau này học sinh Việt Nam khi học về văn chương thời nội chiến Nam Bắc ở thế kỷ 20 cũng sẽ có cơ hội nghiên cứu bài thơ của Trần Mộng Tú.

Bài thơ “Quà Tặng Trong Chiến Tranh” được viết ở Việt Nam, khi thi sĩ còn rất trẻ, từ những xúc động trước cái chết của một chiến sĩ quân lực Việt Nam Cộng Hòa, người yêu đầu của cô, sau đó đã được đăng trên các tạp chí khắp nơi ở hải ngoại.

Bài diễn văn do Tổng Thống Lincoln đọc ngày 19 tháng 11 năm 1863 trong dịp khánh thành một nghĩa trang cho các tử sĩ tại chiến trường Gettysburg, tiểu bang Pennsylvania. Trước ông, một chính trị gia và nhà hùng biện nổi tiếng đã nói suốt 2 giờ; đến lượt Lincoln ông chỉ nói trong vòng 2 phút. Sau buổi lễ, các nhà báo tường thuật không ai nhắc đến những lời Lincoln nói, nhưng dần dần dân tộc Mỹ đã nhận ra đó là một tác phẩm văn chương bất hủ, xuất phát từ tấm lòng của một nhà lãnh đạo vốn rất ghét chiến tranh nhưng phải dẫn đầu nước Mỹ trong một cuộc chiến bất đắc dĩ và đã thành công trong việc bảo vệ một quốc gia thống nhất với những lý tưởng tự do, bình đẳng. Câu nói được cả thế giới ngày nay nhắc lại nhiều lần, kết thúc bài diễn văn ca ngợi các chiến sĩ đã hy sinh để một “chính phủ của dân, do dân, và vì dân sẽ không bị hủy diệt trên trái đất.”

Cuốn sách giáo khoa tiếp theo đã giới thiệu thi sĩ Trần Mộng Tú, sinh ở tỉnh Hà Đông, Việt Nam. Người phụ nữ có kinh nghiệm chính mình sống với những hậu quả của cuộc chiến tranh, trong đó hai triệu người Việt Nam thiệt mạng cũng như 57,000 người Mỹ.

 Sau khi đọc bài thơ Trần Mộng Tú, học sinh được hướng dẫn với những câu hỏi để khám phá những cảm xúc mà tác giả gợi cho người đọc cũng như tìm hiểu nội dung bài thơ. Cuốn sách giáo khoa cũng gợi ý cho học sinh tìm hiểu về kỹ thuật, học sinh tự hỏi tại sao thi sĩ đã dùng các điệp ngữ và nhắc lại các hình ảnh để gây ấn tượng nơi người đọc.

Sau đó, các học sinh được mời so sánh hai áng văn chương cùng viết trong thời nội chiến ở hai quốc gia, hai thế kỷ khác nhau. Abraham Lincoln đọc bài diễn văn của ông trước một đám đông, và ông nhắm vào công chúng. Còn Trần Mộng Tú viết một mình, cho mình. Nhưng học sinh có thể tìm thấy những mục đích và cảm xúc giống nhau trong hai tác phẩm ngắn này. Học sinh cũng được dịp tìm hiểu khai phá sự khác biệt giữa hai nền văn hóa của hai tác giả, và thử hỏi một người Mỹ thời nay nếu viết về chiến tranh thì sẽ viết giống tác phẩm nào.

Để quý vị thông cảm với tác giả Trần Mộng Tú, chúng tôi xin đăng lại nguyên văn 2 bài thơ của thi sĩ bằng tiếng Việt dưới đây. Bài Quà Tặng Trong Chiến Tranh (Trong American Literature textbook) và bài Giấc Mơ Hòa Bình (Trong Vision of War, Dream of Peace)

Quà Tặng Trong Chiến Tranh

                                      Em tặng anh hoa hồng
                                      Chôn trong lòng huyệt mới
                                      Em tặng anh áo cưới
                                      Phủ trên nấm mồ xanh

                                      Anh tặng em bội tinh
                                      Kèm với ngôi sao bạc
                                      Chiếc hoa mai màu vàng
                                      Chưa đeo còn sáng bóng

                                      Em tặng anh tuổi ngọc
                                      Của những ngày yêu nhau
                                      Đã chết ngay từ lúc
                                      Em nhận được tin sầu

                                      Anh tặng em mùi máu
                                      Trên áo trận sa trường
                                      Máu anh và máu địch
                                      Xin em cùng xót thương

                                      Em tặng anh mây vương
                                      Mắt em ngày tháng hạ
                                      Em tặng anh đông giá
                                      Giữa tuổi xuân cuộc đời

                                      Anh tặng môi không cười
                                      Anh tặng tay không nắm
                                      Anh tặng mắt không nhìn
                                      Một hình hài bất động

                                      Anh muôn vàn tạ lỗi
                                      Xin hẹn em kiếp sau
                                      Mảnh đạn này em giữ
                                      Làm di vật tìm nhau.

Tháng 7/ 1969

Giấc Mơ Hòa Bình

                                      Em nghe nói hòa bình
                                      Trên những tờ nhật báo
                                      Em nghe nói hòa bình
                                      Trên miệng người lãnh đạo

                                      Em để lòng khờ khạo
                                      Ôm giấc mơ hòa bình
                                      Mong chiến tranh chấm dứt
                                      Anh giã từ đao binh

                                      Tin về từ trận tuyến
                                      Anh chết giữa chiến trường
                                      Ôi giấc mơ khờ khạo
                                      Chỉ còn là đau thương

                                      Từ khi em ra đời
                                      Từ khi có trí khôn
                                      Em thấy toàn chém giết
                                      Em thấy toàn máu xương

                                      Từ khi em biết nghe
                                      Từ khi em biết nói
                                      Toàn những lời giả dối
                                      Toàn những lời hứa suông

                                      Từ khi em biết yêu
                                      Từ khi em biết nhớ
                                      Anh đã dặn đợi chờ
                                      Rồi anh không về nữa

                                      Ôi giấc mơ khờ khạo
                                      Ôi giấc mơ hòa bình
                                      Xây giữa lòng tham bạo
                                      Chết trước khi thành hình

                                      Ôi lòng non bé nhỏ
                                      Như giấy trắng thơm tho
                                      Vết mực đen loang lổ
                                      Làm hoen ố hồn thơ

                                      Em đã biết giận thù
                                      Biết cuộc đời dối trá
                                      Trang nhất nói hòa bình
                                      Trang tư toàn cáo phó

                                      Em không còn bồng bột
                                      Tin những lời đầu môi
                                      Em bắt đầu tỉnh ngộ
                                      Thì đã mất anh rồi

                                      Ôi giấc mơ hòa bình
                                      Anh trả bằng sự sống
                                      Em trả bằng tủi hờn
                                      Bằng một đời đơn độc

Tháng 7/1969

Cao La (sưu tầm)

________________________________