Gà trong thi ca

* Trích tản văn Năm Gà Nói Chuyện Gà của Nguyễn Quý Đại.

(ảnh: Internet)

Gà gần với đời sống, ở thôn quê nhà nào cũng nuôi gà để lấy trứng ăn thịt, chỉ có gà tây ở Việt Nam hơi hiếm, ít người thích ăn thịt sợ phong ngứa và thịt không ngon. Nuôi gà tây khó hơn vì loại gà nầy rất dữ có thể tấn công đá, mổ lại chó mèo và trẻ em.

Những gia đình người Pháp sống làm việc ở Việt Nam họ thường nuôi loại gà tây. Về đời sống dân gian người ta thường ví von những cặp vợ chồng không xứng đôi vừa lứa 

Gà tơ xào với mướp già 
Vợ hai mươi mốt, chồng đà sáu mươi 
Gà già khéo ướp lại tơ 
Nạ dòng trang điểm gái tơ mất chồng 

Các thức ăn điệu nghệ người miền Bắc thường cần phải có lá chanh, hành, hay riềng để hợp với khẩu vị 


Con gà cục tác lá chanh 
Con lợn ủn ỉn mua hành cho tôi 
Con chó khóc đứng khóc ngồi 
Mẹ ơi đi chợ mua tôi đồng riềng 

Cố đô Huế với cảnh u tịch trang nghiêm, nhiều Chùa, Đình Miếu, Lăng Tẩm nhưng du khách thường đến thăm chùa Thiên Mụ, khung cảnh hữu tình, Tháp chùa nghiêng mình trên dòng nước trong xanh, không gian yên lặng nhưng những tiếng chuông chiều ngân vang; buổi sáng tinh sương nghe tiếng gà gáy từ làng Thọ Xương gọi người thức dậy cho một ngày mới, theo tin đồn trước 1975 người nào đó dịch canh gà trong thi ca là tô canh gà "chicken soup" ! 

Gió đưa cành trúc là đà 
Tiếng chuông Thiên Mụ canh gà Thọ Xương 

Nói đến một giai đoạn lịch sử với tiếng gà gáy hàng ngày vẫn trôi qua buồn thảm, Kinh Đô còn đó nhưng chủ quyền quốc gia mất dần vào tay thực dân Pháp 

Bến chợ Đông Ba, tiếng gà eo-óc 
Bến chùa Thọ Lộc, tiếng trống sang canh 
Giữa sông Hương giợn sóng khuynh thành 
Đêm khuya một chiếc thuyền mành ngửa nghiêng 
Hoặc trong hoàn cảnh gia đình 
Trách con gà gáy vô tình 
Chưa vui sum họp, đã đành chia phôi 
Trách gà vội gáy tàn canh 
Không lâu tí nữa, cho tình thở than 
Lao xao gà gáy rạng ngày 
Vai vác cái cày, tay dắt con trâu. 
Bước chân xuống cánh đồng sâu 
Mắt nhắm mắt mở đuổi trâu đi cày. 
Ai ơi! Bưng bát cơm đầy 
Nhớ công hôm sớm cấy cày cho chăng 

Trong thi ca cũng nhắc đến tình yêu không đến với con người bằng địạ vị, vật chất, nhưng đến với nhau bằng giao cảm, với sự rung động con tim một siêu tần số tâm hồn, nếu không có sự giao cảm thì không bao giờ có tình yêu, nên đã có trường hợp 
“Ông nói gà bà nói vịt”. 

Vì nhận thức tính chất giao cảm giữa tâm hồn và cảnh vật, đuôi gà cũng đã gợi được một phần luyến ái hay mượn gà để tỏ tình 

Một thương tóc bỏ đuôi gà 
Hai thương ăn nói mặn mà có duyên 
Ba thương má lúm đồng tiền 
Bốn thương răng nhánh, hạt huyền kém thua

 
Thương em anh để trong lòng 
Việc quan anh cứ phép công anh làm 
Thương em không dám vô nhà 
Đi qua đi lại hỏi có gà bán không 

Mái tóc đẹp thướt tha, duyên dáng nên người xưa từng bới tóc theo kiểu đẹp riêng, như ngày nay các bà uốn, chải tóc nhiều kiểu cho phù hợp với khuông trăng đầy đặn. Có người chọn tóc đuôi gà mày lá liễu, không kém phần hấp dẫn tạo thành duyên nợ, vì cái đuôi gà ấy mà phải xin địa chỉ cô nàng chăng ? 

Cô kia bới tóc đuôi gà 
Nắm đuôi cô lại, hỏi nhà cô đâu 

Sinh hoạt gia đình, xã hội nếu không cùng chung sống trong yêu thương, hòa bình, mà lòng người cứ mang mãi hận thù, đời thêm khổ đau vết thương không bao giờ hàn gắn lại được

Khôn ngoan đối đáp người ngoài 
Gà cùng một mẹ, chớ hoài đá nhau 

Gà què ăn quẩn cối xay 
Hát đi hát lại tối ngày một câu 

Thời xưa chưa có đài dự báo thời tiết nắng mưa thế nào ? Nhưng kinh nghiệm sinh tồn, người ta tiên đoán được thời tiết và chú trọng về vấn đề phong thủy 

Chớp đông nhay nháy, mà gà gáy thì mưa 
Mùa hè đang nắng, cỏ gà trắng thì mưa 
Mồng một lưỡi gà, mồng ba lưỡi liềm 
Bán gà kiêng ngày gió 
Bán chó kiêng ngày mưa 
Nhà giầu mua vải tháng ba 
Bán gạo tháng tám, nuôi gà tháng năm 
Chó liền da gà liền xương 
Chuồng gà hướng đông cái lông chẳng còn 

Ngày xưa thường có tục cúng tế thần linh, ông Thần Hoàng phải mời thầy cúng sao giải hạn, cầu mong tai qua nạn khỏi, nên thường nuôi gà để cúng và trả công cho thầy 

Chập chập rồi lại cheng cheng 
Con gà trống thiến để riêng cho thầy 
Chập chập thôi lại chòng chong 
Có con gà sống cũng mang biếu thầy 

Ngoài vấn đề giao tế hai bên sui gia, gà heo thường làm lễ vật, bên đàn trai biếu xén đàn gái gọi là "thăm sui" không đầu gà thì má thịt lợn (heo). gia đình sinh nhiều con trai ngày xưa hàng năm phải tốn kém gà heo, nên con gái nói với mẹ

Mẹ ơi sinh trai làm chi 
Đầu gà má lợn đem đi cho người. 
Mẹ sinh con gái như tôi, 
Đầu gà má lợn mẹ ngồi mẹ ăn ! 

Ngoài xã hội đàn ông là cột trụ trong gia đình, nhưng trong gia đình không có đàn bà thi không được 

Không đàn bà thì gà bươi bếp 
Chủ vắng nhà gà mọc đuôi tôm 

Hoặc nói lên sự hy sinh của người vợ lính chiến

 
Anh đi tay súng tay cày 
Em nuôi gà vịt, trông bầy con thơ 

Đầu năm "khách đến nhà, không gà thì vịt" bên quê nhà phải làm thịt gà hay vịt đãi khách, còn chúng ta ở hải ngoại đơn giản, gà vịt mua ở siêu thị người ta làm sẵn không lo chuyện "bắt nước ví gà" hay "cắt cổ gà không nại dao phay". Nói về việc gởi bài cho các báo nhờ có Computer, viết theo font Unicode nên không bị độc giả chê, "chữ xấu như gà bới". Chủ bút nhận bài save để đó, không phải "lăng xăng như gà mắc đẻ"; nhiều bài của tác giả gởi đến mờ mắt "trông gà hóa cuốc"; nhưng bài gởi đăng "chùa" không tiền nhuận bút nên không ngại việc ký check trả tiền - "bút sa gà chết". 

Độc giả về thăm Việt Nam (1) nhớ ăn "gà đi bộ" đừng ăn "gà móng đỏ" hay "gà đi xe gắn máy" như người ta nói "trai thấy gái lạ như quạ thấy gà con". Về nhà bà xã bắt mạch trị bệnh đau đầu kinh niên thì phiền cho cả năm. Độc giả có thư hỏi tác giả bài viết bài nầy là ai ?; xin trả lời "ngây ngô như gà mờ, lờ đờ như gà hoàng hôn". Phóng viên các đài BBC London, Úc Châu, Việt Nam Hải Ngoại phỏng vấn, phải uốn lưỡi bảy lần trước khi trả lời tránh "Gà chết vì tiếng gáy".

Năm cũ đã qua năm mới đến gà nhà xin "đừng bôi mặt đá nhau". Đầu năm nếu quý vị có ai xem bói vận mệnh trong năm mới ra sao ?; tôi xin đoán độc giả hưởng : “Phước-Tài-Lộc, công danh tươi sáng như sao Mai, sức khoẻ dồi dào như Hercules”. Nuôi gà xin nói thêm "Bói cho một quẻ trong nhà, chuồng heo ở dưới, chuồng gà ở trên". 

Nguyễn Quý Đại (Munich)

(vnthuquan.net) 

(1) Chú thích loại gà nuôi trong vườn ăn bắp lúa hoa lá, không phải gà nuôi theo công nghiệp trong chuồng, thức ăn biến chế có chất hoá học, nên người Bắc gọi là "gà đi bộ". Còn loại "gà móng đỏ", "gà đi xe gắn máy" là các em bán bar, vũ nữ... Thời Mỹ sang Việt Nam lại có từ gà chết “checken died”.