Dạo gần đây mấy hội cây xanh thấy các bạn cứ post bài nói cây cối cứ vàng lá. Đa phần thì đều comment bảo là do nắng nóng quá mà mới sinh ra cớ sự ấy. Mà đúng thật, Houston là xứ sa mạc. Với cái nóng cả 100 độ F thì ngay cả người cũng cháy da, chứ nói gì cây cối sao không cháy lá.
Mọi năm không có dịch bệnh, việc trồng trọt không rộ lên như thế này, nên cũng không thấy ai phàn nàn gì đến vấn nạn đó cả. Nhưng đã đam mê vào cái nghiệp làm nông, tốn công, tốn của, tốn thời gian mà vạn vật cứ ủ rủ héo úa thì cũng đau lòng thật.
Sẵn có chị lên nhà thấy đất cát nhà tôi khô cằn mà cây cối cứ mọc như rừng thì cũng thắc mắc, nên tiện chia sẻ dăm kinh nghiệm.
LÁ TÀN, ÚA VÀNG VÌ ĐÂU?
Có rất nhiều nguyên nhân. Trong bài ngắn này, chỉ xin nêu vài yếu tố chính:
1. TƯỚI NHIỀU NƯỚC.
Đừng cứ nghĩ, trời nóng, đất mau khô nên phải tưới nhiều thì cây cối sẽ hạ nhiệt rồi xanh tốt. Trong vài trường hợp, đúng. Nhưng trong nhiều hoàn cảnh khác, lại sai.
Thử nghĩ, bạn nóng đi biển. Thỏa thích với làn nước mát phải không? Nhưng bù lại, da bạn sẽ sạm đen vì nắng nóng + nước trên làn da. Cây nó cũng thế thôi.
Tưới ít, cây khô chết thì đúng rồi. Nhưng làm sao phân biệt được cây đang THIẾU hay DƯ nước?
Trong bất kỳ thân cây nào cũng có hàng nghìn các mao mạch dẫn nước, như vein dẫn máu đi nuôi cơ thể ta vậy. Khi nước cạn, cây chết khô. Khi nhiều nước quá, cây vàng lá. Vậy làm sao biết cây bị gì? Xin thưa, khi cây thiếu nước, nước rút dần từ trên xuống dưới. Rút đến đâu, cành khô đến đó. Như vậy, chỉ cần nhìn các lá đầu ngọn cành bị rủ xuống, rồi các lá lần lượt rủ theo theo chiều từ trên xuống. Đó là dấu hiệu THIẾU NƯỚC.
Còn mà trong vài giờ, vài ngày, cả thân cây vàng lá cả rồi cành khô nhanh chóng, thì đó là dấu hiệu của DƯ NƯỚC.
Như vậy, cây sẽ chết vì DƯ NƯỚC thì nhanh hơn là THIẾU NƯỚC. Thiếu, ta tưới tăng lên là nó sẽ tươi lại. Chứ đã dư thì khó chữa hơn nhiều.
2. DO ĐÂU MÙA NÓNG MÀ CÂY LẠI DƯ NƯỚC?
- Do tưới: Như đã nói trong bài trước, các bạn nói tưới ban sáng thì tốt hơn ban tối (do sâu ra ăn lá) nên các bạn hay tưới sáng. Có bạn vì muốn bảo đảm cây đủ nước, nên tưới cả tối lẫn sáng (cũng do nhiều người thích thế). Mà quên đi rằng, ta phải tưới trước khi MẶT TRỜI MỌC ít nhất là MỘT TIẾNG ĐỐNG HỒ. Giúp cho nước thoát hết, ngấm hết, không đọng lại. Nếu lúc ánh dương lên mà nước còn lại, cộng với nắng nóng thì khác chi ta đang ... đun sôi cái cây. Nó làm sao chịu nổi? Đó là chưa kể do đất, do chậu, do loại cây không ưa nhiều nước ... nên càng tưới, cây càng mau chết.
Giải pháp: Rãnh rỗi mà muốn tưới cây tập thể dục thì xin tưới lúc 5 giờ sáng. Còn nếu không dậy sớm nổi để làm được thế, tốt nhất ĐỪNG NÊN TƯỚI. Nên nhớ, chỉ tưới gốc, không tưới trên lá. Nhất là những loại lá có tính tích nước (cải, xà lách, súp lơ...) thì càng không nên tưới quá trễ.
- Do đất: Đất mà nhiều đất sét, mua đất top soil, garden soil... thì nên hạn chế tưới lại (ban sáng). Ban tối thì không sao. Tưới sao cũng được.
- Do chậu: Chậu hay tích nước hơn là dưới đất. Thỉnh thoảng kiểm tra mấy cái lỗ thoát nước. Do phân, do rễ, do rác mắc kẹt lại ... nước không thoát ra được. Nằm đó thì nắng lên chậu sẽ cực kỳ nóng. Lấy cái cây, thọc qua các lỗ thoát vào trong, thấy nước chạy ra là nó thông (giống nhứ thông ống cống). Biện pháp này rất dễ, ta không chú ý là khác chi giết cây. Cứ tưởng tượng lấy cái nắp bịt cái lỗ của ta rồi không đi cầu vài ngày xem, ta thế nào? Ta sao, cây nó cũng vậy đấy.
3. LÀM SAO CỨU CÂY DƯ NƯỚC.
Ta đào 1 cái lỗ cạnh cây. Nếu thấy nước sũng thì cách tốt nhất là đào rộng ra xung quanh (1 vòng tròn), sau đó bỏ đất potting soil vào, lấp đất lại. Sau đó ngừng tưới 1 ngày cho đất potting soil nó rút hết nước đi. Trồng chậu cũng làm y thế. Lấy cái cây, thọc 1 đường dài, bỏ đất potting soil vào. Thọc cái lỗ dưới đít chậu cho dễ thoát nước.
4. CÓ CÁCH NÀO LÀM CÂY GIẢM NÓNG?
Có nhiều cách lắm:
- Trồng cây theo hướng. Hướng nóng nhất là phía tây (mặt trời ban chiều). Rồi đến hướng đông (mặt trời ban sáng). Phía bắc thì đỡ hơn nhưng vào mùa đông thì lạnh hơn các hướng khác (không thuộc phạm trù bài nên xin không đề cập sâu). Hướng nam là mát nhất. Như vậy cây nào chịu nắng yếu nhất, ta trồng hướng nam. Rồi hướng bắc, sau đó hướng đông, và rồi hướng tây cho cây chịu nắng giỏi nhất. Chứ cây nào cũng trồng đại thì tưới nhiều tốn nước mà cây vẫn chết/vàng lá vì thiếu nước/hay dư nước.
- Trồng xen kẻ: Nếu nhà mình buộc phải trồng phía tây, phía đông (vì hướng nam và bắc không có đất hay đã làm đường gạch) thì ta nên trồng xen kẻ. Ví dụ, mình hay trồng lá lốt (không phải lá lốp) phía sau lưng của cây mía. Khi mặt trời lên, cây mía che nó. Khi mặt trời chuyển về phía tây thì cái ... bờ rào che nó. Nên không cần tưới thì cây lá lốt vẫn tươi xanh như nồi canh.
Hay dưới tán bạc hà, dưới giàn mướp ... mình trồng các loại rau không thích nắng (húng lủi, rau thơm, rau má ...)
- Tưới nước: Tùy theo hướng mà ta tưới. Mặt trời gần lặn, ta tưới hướng nam trước vì đất mát không nóng nhiều dễ làm cháy rễ. Sau đó qua phía bắc tưới. Rồi hướng đông. Khi vòng lại hướng tây thì cái nóng hướng đấy đã bớt rồi. Nếu nhà không bận bịu cơm canh cho con cái, nên tưới ít nhất là sau 7 giờ tối. Tưới sớm, đất còn hầm, cây sẽ dễ yếu rễ.
- Tăng lượng rễ hút nước. Mua phân có lượng P (chỉ số ở giữa cao) để có thể cung cấp đủ chất dinh dưỡng và nước cho cây. Đối với các loại cây thân bò (mướp, bầu, bí...) trước khi chúng leo giàn, nên cho chúng bò lung tung dưới đất 1 chút. Rồi lấy đất lấp lên thân, từ đó rễ sẽ mọc thêm ra, cung cấp đủ dinh dưỡng cho cây ra nhiều trái (mẹo mấy nhà nông). Có ngoại lệ là cây dưa hấu thì đừng làm thế. Bên Châu Âu, họ bày thế. Mình chưa tìm hiểu lý do tại sao lại thế.
- Che nắng cho cây: Nếu nắng nóng quá, nên tận dụng giàn bầu mướp, hay bờ rào, cây lớn, cao giăng miếng bạt che sương mua ở Lowes cho tia nắng bớt chói chang. Ai mang cây vào nhà kính nên để thông gió bắng cách hở phần dưới bạt. Đừng che kín quá cây dễ bị ... ngộp vì hầm nắng.
Đại lại là vậy.
5. CÓ NÊN BÓN PHÂN MÙA NÓNG?
Câu trả lời là không hay HẠN CHẾ BỚT.
Có người ở ngoài trời nóng, cần chai nước. Bạn đưa họ ly nước mát, hay bạn đưa họ viên ...VITAMIN TỔNG HỢP? Câu trả lời là ly nước.
Cây nó cũng vậy thôi. Nó nóng cần nước. Bạn bón phân, nó làm sao tiêu thụ nổi.
Còn mà muốn bón phân, nên chọn ngày mát, ngày mưa. Hay GIẢM LƯỢNG PHÂN bằng 1/5 thông thường. Ví dụ họ nói 1 muỗng cho 1 gallon nước tưới cho 10 chậu, chẳng hạn. Thì ta chỉ nên lấy 1/5 muỗng mà thôi (bón giãn ra, và liền nhau. Thay vì 1 tháng 1 lần thì ta bón mỗi 2 tuần 1 lần với tỉ lệ nhỏ để cây tiếp thu hết mà không lãng phí phân cũng như làm cây bội thực) . Cây đói như người đói vậy. Khi quá đói nhiều ngày, thay vì ăn cháo 1 ngày cho bao tử quen với nhịp cũ rồi sau đó ăn bình thường. Chứ ai đói mấy ngày, ta không cho ăn nhẹ, lại dện cho 1 miếng beafsteak thì bội thực xảy ra thôi. Cây nó cũng thế.
6. CÒN LÝ DO NÀO NỮA KHÔNG?
Thối rễ do nhiều nước, nhưng còn là do côn trùng ăn rễ, nhất là mùa nóng các loại côn trùng sinh sôi nẩy nở khá nhiều. Cây không có dinh dưỡng cung cấp thì sẽ đuối. Gặp nắng nóng kéo dài thì dễ sinh vàng lá.
Muốn biết cây do thúi rễ (dư nước) hay bị côn trùng tàn phá, ta có cách sau: đào 1 lỗ ngay cái chân cây, lấy cái rễ nhỏ lên mũi ngửi thoảng thôi. Nếu có mùi hơi nặng là do dư nước. Còn mà thấy cây có nấm mốc trắng, hăng hắc, hay rất ít rễ, hay có những chấm trắng (trứng côn trùng) ... thì đó là do dịch bệnh. Ra store (bất cứ, Home Depot, Walmart...) nói họ bán cho cái gói TRIAZICIDE màu xanh dương, loại dùng cho cỏ (insect killer for lawn). Đem về 1 muỗng pha 1 gallon nước dùng CÁI XỊT (không dùng cái thùng tưới nước) xịt lên mặt đất cho ướt sơ rồi tưới nước như thường lệ. Côn trùng nó dính cái này sẽ chết hết. Mà loại này không hại đến trùng đất, nên bà con yên tâm.
7. SANG CHẬU, LOẠI CÂY.
Mùa nóng này, nên hạn chế việc sang chậu, đánh từ chậu ra đất, thay đất mới đột ngột...Ngoại trừ không còn lựa chọn nào khác.
Có 1 số loại cây trồng rất khỏe, nhưng hễ cứ đào lên là ...ngắc ngư. Ví dụ như cây tía tô, hoa ngũ sắc, cây trúc nước ... Muốn bứng cho ai, chuyển vị trí trồng thì nên chọn ngày dưới 90F hãy làm. Làm ban đêm càng tốt, và che nắng vài ngày sau khi sang, chuyển, hay đánh chậu mới (thay đất mới).
Dĩ nhiên có ngàn vạn lý do để cây vàng lá, chết, khô ... nhưng do thời gian hạn hẹp, mình chỉ trình bày vài điểm chính thôi. Đi vào chi tiết, xin cho vào nhiều bài khác.
Xin các bậc cao nhân chỉ giáo thêm.
ST
______________________